परदेशातील व्यापारावरील डॉलरचे अवलंबित्व कमी करण्यासाठी भारताने उचललेले पाऊल प्रभावी ठरत आहे. रशियासोबत रुपयात व्यापार सुरू झाल्यानंतर भारताने आता जगातील इतर देशात 17 व्होस्ट्रो खाती उघडली आहेत. जर्मनी, इस्रायल, जर्मनी या विकसित देशांसह 64 देशांनी रुपयाच्या माध्यमातून व्यापार करण्यास स्वारस्य व्यक्त दाखवले आहे हे विशेष . परदेशातून व्याज आकर्षित करण्यासाठी आणि डॉलरवरील अवलंबित्व कमी करण्यासाठी RBI ने जुलै 2022 मध्ये रुपयात व्यापार सेटलमेंट प्रणाली प्रस्तावित केली होती. युरोपियन युनियनमध्ये (European Union) समाविष्ट असलेला जर्मनी हा देश प्रथमच आशियातील कोणत्याही चलनाशी म्हणजेच भारतीय रुपया या चलनाने व्यवसाय करण्यासाठी पुढे आला आहे, जर भारताने 30 पेक्षा जास्त देशांसोबत आपल्या चलनाद्वारे व्यवसाय केला तर भारतीय रुपयाला आंतरराष्ट्रीय व्यापार चलनाचे स्वरूप प्राप्त होणे शक्य आहे.
Table of contents [Show]
- शेजारी देश भारतीय बँकांच्या संपर्कात (Neighboring countries in contact with Indian banks)
- डॉलरशी स्पर्धा सोपी नाही (Competing with the dollar is not easy)
- रूपांतरण शुल्कावर बचत (Savings on conversion fees)
- व्यवसाय कसा करता येईल? (How to do business?)
- vostro खाते म्हणजे काय? (What is a vostro account?)
शेजारी देश भारतीय बँकांच्या संपर्कात (Neighboring countries in contact with Indian banks)
सुरुवातीच्या टप्प्यात रशियानंतर श्रीलंकेनेही भारतीय रुपयात व्यवसाय करण्यास सहमती दर्शवली. तर आता आफ्रिकेतील अनेक देश, बांगलादेश, नेपाळ आणि म्यानमार या शेजारील देशांचा समावेश रुपयात व्यवसाय करू इच्छिणाऱ्या देशांमध्ये झाला आहे. या देशांना त्यांच्या परकीय चलनाच्या साठ्यात डॉलरची कमतरता भासत आहे. तर ताजिकिस्तान, क्युबा, लक्झेंबर्ग आणि सुदान यांच्यातही रुपयात व्यापार चालवण्यासाठी बोलणी सुरू आहेत. या चार देशांनी रुपयात व्यापार सेटलमेंटसाठी विशेष व्होस्ट्रो खात्यासाठी पावले उचलली आहेत. हे देश भारतात अशी खाती चालवणाऱ्या बँकांच्या संपर्कात आहेत. मॉरिशस आणि श्रीलंका सारख्या देशांसाठी विशेष व्होस्ट्रो खात्यांना आरबीआयने आधीच मान्यता दिली आहे.
#MintPrimer | Indian exporters are paid in INR into the special vostro account of the corresponding bank of the partner country.
— Mint (@livemint) February 17, 2023
Read here: https://t.co/mtaNIOnYCZ pic.twitter.com/lSYuGmgShn
डॉलरशी स्पर्धा सोपी नाही (Competing with the dollar is not easy)
रुपयाला आंतरराष्ट्रीय व्यापार मान्यता मिळाल्याने भारताला अनेक आघाड्यांवर फायदा होईल. जर ते यशस्वी झाले, तर कच्च्या तेलासह आयात केलेल्या बहुतेक वस्तूंचे पैसे केवळ रुपयाद्वारे दिले जातील. सध्या भारत कच्च्या तेल खरेदीसाठी दरवर्षी अब्जावधी डॉलर्स खर्च करत असतो. याशिवाय अनेक परदेशी व्यवहार डॉलरमध्ये केले जातात. सध्या भारत डॉलरची गरज भागवण्यासाठी आंतरराष्ट्रीय बाजारात रुपयाची विक्री करतो. पण तेही तितके सोपे नाही. आंतरराष्ट्रीय बाजारात भारतीय रुपया पूर्णपणे परिवर्तनीय नाही आणि म्हणूनच खरेदीदार शोधणे अनेकदा कठीण जात असते. दुसरीकडे भारतीय रुपयाच्या तुलनेत USD ला अधिक मागणी आहे. त्याचा पुरवठा फेडद्वारे नियंत्रित केला जातो.
रूपांतरण शुल्कावर बचत (Savings on conversion fees)
रुपयातील व्यापार वाढत असल्याने, RBI ला INR साठी खरेदीदार शोधण्याची गरज भासणार नाही. या पाऊलामुळे भारतीय रुपयाची मागणी वाढेल. आंतरराष्ट्रीय बँकांना रूपांतरण शुल्क न पाठवून जी रक्कम जमा होईल, ती शेवटी देशाच्या विकासासाठी वापरली जाईल. भारताची ही यंत्रणा आंतरराष्ट्रीय व्यवहारांसाठी डॉलर आणि इतर प्रमुख चलनांच्या ऐवजी रुपयाचा वापर करण्याचा एक मार्ग आहे. वस्तू आणि सेवांच्या आयात आणि निर्यातीसाठी देशांना परकीय चलनात पैसे द्यावे लागतात. यूएस डॉलर हे जगातील सर्वाधिक स्वीकारले जाणारे चलन असल्याने बहुतांश व्यवहार डॉलरमध्ये होत असतात.
गेल्या काही महिन्यांत डॉलरच्या मजबूतीमुळे जगभरातील अनेक देशांसाठी आयात महाग होत आहे. त्यामुळे पर्यायाची नितांत गरज निर्माण झाली आहे. व्होस्ट्रो खात्याच्या मदतीने, कोणताही देश भारतासोबत आयात किंवा निर्यातीचे मूल्य देण्यासाठी रुपया वापरू शकतो. या खात्याद्वारे, तुम्ही वस्तू आणि सेवांचे बीजक अगदी सहज मिळवू शकता. यामुळे अमेरिकन डॉलरवरील अवलंबित्वही कमी होण्यास मदतच होईल.
व्यवसाय कसा करता येईल? (How to do business?)
जर एखाद्या भारतीय खरेदीदाराला विदेशी व्यापाऱ्यासोबत रुपयांमध्ये व्यवहार करायचे असतील, तर ती रक्कम व्होस्ट्रो खात्यात जमा केली जाईल. जेव्हा भारतीय निर्यातदाराने पुरवठा केलेल्या मालाचे पैसे भरणे आवश्यक असते, तेव्हा ती रक्कम व्होस्ट्रो खात्यातून कापली जाईल आणि निर्यातदाराच्या खात्यात आवश्यक ती रक्कम जमा केली जाईल.
vostro खाते म्हणजे काय? (What is a vostro account?)
व्होस्ट्रो खात्याचा उद्देश आंतरराष्ट्रीय व्यापार आणि व्यवहार सुलभ करणे हा आहे. जेव्हा एका देशातील बँकेचे दुसर्‍या देशातील बँकेत व्होस्ट्रो खाते असते, तेव्हा ते बँकेला उत्तरदायी बँकेत खाती असलेल्या ग्राहकांच्या वतीने पेमेंट्सवर प्रक्रिया करण्यास, निधी प्राप्त करण्यास आणि इतर आर्थिक व्यवहार करण्यास अनुमती देते. उदाहरणार्थ, भारतातील बँकेच्या ग्राहकाला युनायटेड स्टेट्समधील एखाद्या पुरवठादाराला पेमेंट करायचे असल्यास, भारतीय बँक पेमेंटची प्रक्रिया करण्यासाठी यूएस बँकेतील तिचे व्होस्ट्रो खाते वापरू शकते.
आरबीआयने दिलेल्या मंजुरीनंतर बँक ऑफ इंडियामध्ये स्पेशल रुपी व्होस्ट्रो खाते कार्यान्वित होईल. दोन्ही बाजूंमध्‍ये रुपयात व्यापार सुरू झाल्‍याने, चलनांचा विनिमय दर बाजार दरानुसार निश्चित केला जाईल.
17 भारतीय बँक शाखांनी परदेशातील भागीदार व्यापारी बँकांसह रुपयात विदेशी व्यापार सुलभ करण्यासाठी विशेष व्होस्ट्रो खाती उघडली आहेत. 12 भारतीय बँकांच्या यादीमध्ये UCO बँक, IndusInd Bank Limited, Union Bank of India Limited, Canara Bank Limited, HDFC बँक लिमिटेड, येस बँक लिमिटेड, स्टेट बँक ऑफ इंडिया, IDBI बँक लिमिटेड यांचा समावेश आहे.
