भारतीय चलनात म्हणजेच रुपयात परकीय व्यापाराला चालना देण्याच्या सरकारच्या धोरणाला गती मिळू लागली आहे. यामुळेच गेल्या 6 महिन्यांत 49 स्पेशल रुपी व्होस्ट्रो खाती (SRVA) उघडण्यात आली असून अनेक खाती नियामक मंजुरीच्या प्रतीक्षेत आहेत. या खात्यांद्वारे रशिया, मॉरिशस, श्रीलंका, मलेशिया, म्यानमार, सिंगापूर, इस्रायल आणि जर्मनी या आठ देशांशी रुपयात व्यापार करता येतो.युक्रेन युद्ध सुरू झाल्यानंतर पाश्चिमात्य देशांनी रशियावर लादलेले निर्बंध पाहता, परदेशातील व्यवहार रुपयात वाढवण्यासाठी भारत सातत्याने प्रयत्न करत आहे. रुपयातील व्यापाराबाबत श्रीलंकेशी चर्चा सुरू आहे. कोलंबो येथील भारतीय उच्चायुक्तांनी या चर्चेचे आयोजन केले होते. बँक ऑफ सिलोन, एसबीआय, इंडियन बँकेच्या प्रतिनिधींनी या संदर्भातले आपले अनुभव सांगितले.
रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) ने जुलै 2022 मध्ये देशांतर्गत चलनात सीमापार व्यवसाय व्यवहारांबाबत निर्देश जारी केले होते. यानंतर रशियाची सर्वात मोठी बँक Sberbank आणि दुसरी सर्वात मोठी बँक VTB बँक जुलै 2022 मध्ये रुपयांमध्ये व्यापार करण्याची परवानगी मिळवणारी पहिली विदेशी बँक बनली आहे. रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाने (RBI) जाहीर केले होते की, निर्यात आणि आयात व्यवहार रुपयांमध्ये केले जातील. यासाठी व्होस्ट्रो खाते आवश्यक असेल. यामुळे आंतरराष्ट्रीय व्यापाराला खूप फायदा होईल.
भारतीय रिझर्व्ह बँकेने याविषयी 6 महिन्यापूर्वी एक परिपत्रक जारी करून माहिती दिली होती की, आता आंतरराष्ट्रीय व्यापारांतर्गत पेमेंट रुपयांमध्ये देखील करता येईल. जागतिक व्यापार समूहांचे हित लक्षात घेऊन हा निर्णय घेण्यात आल्याचे रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाने (RBI) म्हटले होते. त्यासाठी स्वतंत्र व्यवस्था करण्यात आली आहे. मात्र, या प्रकारच्या व्यापार सेटलमेंटसाठी व्होस्ट्रो खाते आवश्यक आहे. फार कमी लोकांना या खात्याबद्दल माहिती असू शकते. मात्र अलीकडे या विषयाची चर्चा वाढत आहे. या पार्श्वभूमीवर जाणून घ्या की, व्होस्ट्रो खाते म्हणजे काय आणि ते कोणत्या परिस्थितीत उघडले जाते? त्याबद्दल सविस्तर माहिती जाणून घेऊ.
व्होस्ट्रो खात्याचा (Vostro account ) अर्थ काय आहे?
व्होस्ट्रो हा लॅटिन शब्द आहे ज्याचा अर्थ "तुमचे" आहे. म्हणून व्होस्ट्रो खाते म्हणजे "तुमचे खाते" होय. व्होस्ट्रो खात्याची व्याख्या एखाद्या करस्पॉन्डंट बँकेने दुसऱ्या बँकेच्या वतीने केलेले खाते म्हणून केली जाते. एजंट म्हणून काम करण्यासाठी किंवा देशांतर्गत बँकेसाठी मध्यस्थ म्हणून सेवा प्रदान करण्यासाठी परदेशी वार्ताहर बँकेला सक्षम करण्यासाठी व्होस्ट्रो खाते स्थापित केले जाते. या सेवांमध्ये देशांतर्गत बँकेची प्रत्यक्ष उपस्थिती नसलेल्या देशांतील ग्राहकांसाठी वायर ट्रान्सफर, पैसे काढणे आणि ठेवी यांचा समावेश होतो. परदेशी वार्ताहर बँक देशांतर्गत बँकेच्या वतीने ट्रेझरी सेवा देखील करू शकते, परकीय चलन व्यवहार करू शकते आणि आंतरराष्ट्रीय व्यापार सुलभ करू शकते. व्होस्ट्रो खात्याशी जोडलेल्या सेवेसाठी संबंधित बँक देशांतर्गत बँकेकडूनही शुल्क आकारते.
हे खाते लहान देशांतर्गत बँकांना मोठ्या परदेशी बँकेच्या वित्तीय संसाधने आणि सेवांमध्ये प्रवेश करण्यासाठी एक आर्थिक मार्ग म्हणून काम करते. ग्राहकाला परदेशात बँकेची शाखा न उघडता आंतरराष्ट्रीय बँकिंग उपाय प्रदान करण्यास सक्षम करते. हे पैसे हस्तांतरणासाठी लागणारा वेळ कमी करते.
