साठे खत (Agreement for Sale) आणि खरेदी खत (Sale Deed) हे तसे परस्परसंबंधी आहेत. मिळकतीच्या मालकीसंदर्भातील प्रवास साठे खत म्हणजेच साठे करारापासून सुरू होतो आणि तो खरेदी खतावर संपतो. पण हे काही समीकरण नाही. रोखीत थेट आणि संपूर्ण व्यवहार झाला तर तुम्हाला साठे करार करण्याची गरजच नाही.
Table of contents [Show]
कुळ एकंच पण...
प्रत्यक्ष खरेदीचा जो करार केला जातो. म्हणजे संपूर्ण रक्कम दिल्यानंतर जो करार होतो, त्याला खरेदी खत (sale deed) असे म्हणतात. तर साठे खत, साठे करार (agreement for sale) हा एखादी मिळकत भविष्यात खरेदी करण्यासाठीचा करार असतो. या करारात दोन्ही पक्ष अटी आणि शर्तीनुसार मालकी हस्तांतरीत करतात. त्यासंबंधीची सर्व माहिती साठे करारात नमूद असते. हे दोन्ही एकाच उद्देशाने म्हणजे मलाकी हस्तांतरीत करण्यासाठी केले जात असले तरी त्यात मूलभूत फरक आहे.
मग फरक काय?
मूळ मालकाकडून शेतजमीन, घरदार, भूखंड, सदनिका, फ्लॅट खरेदी केला की, याचे मालकी हस्तांतरण ज्या कागदावर होते, त्याला खरेदीखत (Sale Deed) म्हणतात. खरेदी खत हा मालकी हस्तांतरणाचा कायदेशीर प्रकार आहे. एखादी मिळकत खरेदी करताना विक्री करणाऱ्या व्यक्तीसोबतचा हा करार असतो. त्याला खरेदीखत (Sale Deed) म्हणतात.
तर व्यवहार पूर्ण होत नाही, तोपर्यंत दोन्ही पक्षात जो करार होतो, त्याला साठे करार (Agreement for Sale) म्हणतात. एखादी मिळकत भविष्यात खरेदी करण्यासाठी साठे खत अथवा साठे करार करण्यात येतो. एकदा पूर्ण रक्कम देण्यात आली की, अंतिम खरेदी खत करण्यात येते. तोपर्यंत हा करार अस्तित्वात असतो. संबंधित मिळकत खरेदीदाराला कोणत्या अटी आणि शर्तींवर हस्तांतरीत करण्यात येईल, याची सविस्तर माहिती साठे करारामध्ये नमूद केलेली असते. मालमत्ता हस्तांतरण कायदा,1882 (Transfer of property act 1882) मध्ये संपत्ती, मिळकत, जमीन, जागा विक्री व्यवहार आणि हस्तांतरणाची कायदेशीर प्रक्रिया रीतसर देण्यात आली आहे.
मालकी हक्काचे गुऱ्हाळ!
भारतीय नोंदणी कायद्यानुसार (Indian Registration Act, 1908) एक रुपयापेक्षा अधिक किमतीच्या मालमत्तेची मालकी किंवा इतर हक्क हस्तांतरीत करता येतात. त्यासाठी या व्यवहाराची कायदेशीर नोंदणी करणे आवश्यक आहे. त्यासाठी खरेदी खत हा करार होतो. तर साठे करार हा खरेदी खत होण्यापूर्वी टप्प्या टप्प्याने रक्कम देण्याविषयीचा करार आहे. भविष्यातील मिळकतीसाठी व्यवहार पूर्ण करण्याचा हा करार आहे. त्यामुळे खरेदीदाराची मालकी प्रस्तापित होत नाही. संबंधित जागेवर त्याला हक्क सांगता येत नाही. संबंधित जमिनीवर तुमचा कसलाही हितसंबंध निर्माण होत नाही. त्यासाठी दुय्यम निबंधक (Sub Registrar) कार्यालयात रीतसर प्रक्रिया करून, मुद्रांक शुल्क भरून जमीन मूल्यानुसार मिळकतीसाठी कायदेशीर करार करणे आवश्यक असते.
हे बारकावे लक्षात घ्या!
- खरेदी खत हे थेट एकरकमी, मुल्यांक झालेल्या मिळकतीचे मालकी हस्तांतरण करणारा करार/कागदपत्र/दस्तावेज असतो.
- साठे खत एखादी मिळकत भविष्यात हस्तांतरित करण्याचे वचन देणारा करार असतो.
- या हस्तांतरणासाठी अटी व शर्तींचे दोन्ही पक्षांनी पालन करणे महत्त्वाचे असते.
- साठे कराराने प्रस्तावित खरेदीदाराला संबंधित मिळकतीचा कसलाही हक्क मिळत नाही.
- विक्रेत्याने खरेदीदाराला साठे करारानुसार रक्कम मिळूनही मालकी हस्तांतरीत केली नाही तर खरेदीदाराला Specific Relief Act, 1963 या कायद्यानुसार दादा मागता येते.
