Financial Literacy: लक्ष्मी (LXME), भारतातील महिलांसाठीचे पहिले आर्थिक व्यासपीठ, यांनी आपल्या महिला आणि मनी पॉवर 2022 अहवालात सांगितले आहे की भारतातील 33 टक्के महिला अजिबात गुंतवणूक करत नाहीत. एवढेच नाही तर 21 ते 25 वयोगटातील महिलांमध्ये ही संख्या खूप जास्त असून त्याची टक्केवारी 40 टक्के आहे. एकूणच, देशातील एकूण 55 टक्के महिला एकतर गुंतवणूक करत नाहीत किंवा गुंतवणुकीसारख्या प्रक्रियेबद्दल त्यांना माहित नसते.
आर्थिक साक्षर होण्यासाठी महिलांनी कशी सुरवात करावी? (How should women begin to become financially literate?)
सद्यस्थितीमध्ये मुलींच्या बाबतीत महत्वाचे म्हणजे मुलांच्या तुलनेत मुली उच्च शिक्षित आहे. परंतु त्या तितक्याच आर्थिक साक्षर सुद्धा आहे का? हा प्रश्न पडतो. साधारणतः वयाच्या 20 व्या वर्षापासून स्वकमाइला सुरवात होते. तेव्हापासूनच बचत, गुंतवणूक करणे आवश्यक आहे. काही वर्षाआधी घरातील व्यवहार हा पुरुषांच्या हाती असायचा. पण आता बहुतांश घरामध्ये व्यवहार स्त्रियांच्या हाती आहे. त्यातूनच आर्थिक साक्षर बनण्याचा मार्ग निघतो.
खर्च आणि उत्पन्न याची बेरीज करून काही उरत असेल तर त्याची योग्य विल्हेवाट म्हणजेच बचत आणि गुंतवणूक करून तुम्ही आर्थिक साक्षर बनण्याच्या मार्गावर आहात. आधी सुद्धा स्त्रिया बचत करत होत्या परंतु त्यातून परतावा मिळत नसे. उरलेले पैसे धान्याच्या डब्यात ठेवणे, त्यात हळूहळू वाढ करणे या सर्व बाबी आधी वापरल्या जात होत्या. परंतु आता अनेक योजना आहेत ज्यात महिला गुंतवणूक करू शकतात. त्याबाबत माहिती तुम्हाला पोस्ट ऑफिस, बचत गट, आर्थिक साक्षरता कार्यक्रम इत्यादि ठिकाणांहून मिळते.
आर्थिक साक्षर होण्यासाठी महत्वाचे आहे ते म्हणजे जागरूकता, गावात कोणते कार्यक्रम होतात त्याला हजेरी लावणे. त्याचबरोबर पोस्ट मन कडून विविध योजनांची माहिती घेणे, पोस्ट RD साठी नेमलेले एजेंट असेल त्यांच्याकडून माहिती घेणे. याबाबत लक्षात घ्यावयाची बाब म्हणजे अधिकृत लोकांकडूनच माहिती घ्या. घरात असलेले शिकलेले मुलमुली त्यांना विचारपूस करा. होईल तशी आर्थिक साक्षर बनण्याची तयारी करा. कारण कोरोंना काळात सगळ्यांनी आर्थिक टंचाई अनुभवली आहे त्यामुळे आता महिलांना आर्थिक साक्षर बनण्याची अत्यंत गरज आहे .
बचत आणि खर्च करण्याच्या सवयी….. (Saving and Spending Habits…..)
काम करणार्‍या आणि काम न करणार्‍या स्त्रिया यांच्यातील बचतीच्या सवयींचे पृथक्करण करताना, अहवालात असे आढळून आले की 50 टक्के काम न करणार्‍या महिलांनी 45 टक्के काम करणार्‍या महिलांच्या तुलनेत त्यांच्या घरगुती उत्पन्नाच्या 6-20 टक्के बचत केली आहे. 13 टक्के नॉन-कामगार महिलांच्या तुलनेत 31 टक्के काम करणाऱ्या महिलांनी त्यांच्या उत्पन्नाच्या 20 टक्क्यांहून अधिक बचत केली.
आर्थिक जागरूकता आवश्यक आहे.. (Financial awareness is essential..)
लक्ष्मीचा अहवाल स्वतंत्र गुंतवणुकीचे निर्णय घेण्यासाठी महिलांमध्ये आर्थिक जागरूकता वाढवण्याची तीव्र गरज सूचित करतो. 63 टक्के महिलांना बहुतांश आर्थिक अटी समजणे कठीण जाते. एकूणच, 55 टक्के महिला गुंतवणुकीचे माहितीपूर्ण निर्णय घेत नव्हत्या, तर 33 टक्के महिला गुंतवणूक करत नव्हत्या आणि 22 टक्के महिलांना त्यांच्या नावावर केलेल्या गुंतवणुकीची माहिती नव्हती.
सर्वेक्षण केलेल्यांपैकी 38 टक्के लोकांनी मदतीसह गुंतवणूक केल्याचे सांगितले आणि त्यापैकी 76 टक्के लोकांनी त्यांच्या भागीदार आणि कुटुंबाकडून मदत घेतली. हे आर्थिक बाबींमध्ये कुटुंब आणि भागीदारांवर महिलांचे मुख्य अवलंबित्व अधोरेखित करते. केवळ 7% महिला स्वयं-शिक्षणाद्वारे स्वतंत्रपणे गुंतवणूक करत आहेत. महानगरांच्या तुलनेत नॉन-मेट्रो शहरांमध्ये ही संख्या मनोरंजकपणे जास्त होती, जी मेट्रो नसलेल्या शहरांमधील महिलांकडून शिकण्याचा उच्च हेतू दर्शवते.
या अंतर्दृष्टीचे समर्थन करणारी आणखी एक आकडेवारी म्हणजे महानगरांमधील 41% महिलांच्या तुलनेत बिगर महानगरांमधील 51% स्त्रिया माहितीपूर्ण गुंतवणूक निर्णय घेत होत्या. आर्थिक नियोजन हे जीवन कौशल्य म्हणून शिकवले पाहिजे आणि स्त्रिया जितक्या लवकर त्यांच्या पैशाचे व्यवस्थापन करू लागतील तितके त्यांच्या भविष्यासाठी चांगले आहे. हे खूप महत्त्वाचे आहे कारण अभ्यास दर्शवितो की 21-25 वयोगटातील 40 टक्के महिलांनी सरासरीपेक्षा जास्त गुंतवणूक केली नाही.
