Market Scam: चार्ल्स पॉन्झी घोटाळा; जगातील पहिला पॉन्झी घोटाळा

पॉन्झी स्कीमची सुरुवात

"पॉन्झी स्कीम" हे नाव 1920 मध्ये चार्ल्स पॉन्झी यांच्या घोटाळ्यानंतर ठेवण्यात आले. नाव जरी 1920 मध्ये ठेवले असले तरी पॉन्झी स्कीमसारखे घोटाळे इतिहासात 18 शतकापासून होत आहेत. खरं तर, पॉन्झी स्कीम म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या पद्धतींचे वर्णन चार्ल्स डिकन्स, मार्टिन चुझलविट, 1844 मध्ये प्रकाशित झालेल्या आणि 1857 मध्ये लिटल डोरिट यांनी लिहिलेल्या दोन स्वतंत्र कादंबऱ्यांमध्ये केले आहे.

1920 मध्ये पॉन्झीने सिक्युरिटीज एक्सचेंज कंपनी नावाची एक कंपनी स्थापन केली. ज्यामध्ये त्याने (प्रॉमिसरी नोट्स) विकल्या. प्रॉमिसरी नोट्स म्हणजे एक स्वाक्षरी केलेला दस्तऐवज. ज्यामध्ये ठराविक तारखेला किंवा मागणीनुसार ठराविक व्यक्तीना सांगितलेली रक्कम देण्याचे लेखी वचन दिले जाते. हे करताना पॉन्झीने छापलेल्या जाहिरातींमध्ये 90 दिवसात 50 टक्के व्याज मिळवून देण्याचे आश्वासन देखील दिले होते. गुंतवणूकदारांकडून मिळालेला निधी अमेरिकेमध्ये रिडीम करण्यासाठी IRC खरेदी करण्यासाठी वापरला जाणे अपेक्षित होते. परंतु पॉन्झीने या फंड्चा वापर जुन्या गुंतवणूकदारांचे पैसे परत करण्यासाठी केला.

त्याने हे का केले याचे स्पष्टीकरण देताना, पॉन्झीने युनिव्हर्सल पोस्टल युनियनला त्याच्या कूपन रिडेम्प्शन स्कीमबद्दल कळल्यानंतर IRC ची विक्री निलंबित केल्याबद्दल दोष दिला. निलंबनानंतर पॉन्झीने फंड्स त्याच्या "रॉब पीटर टू पे पॉल" स्कीमकडे वळवले. काही काळ, ते काम केले. 1920 च्या पहिल्या आठ महिन्यांत त्याने 15 मिलियन डॉलर्स कमावले. त्याने गुंतवणूकदारांना हे सांगून योजना चालू ठेवली की त्याने परदेशात त्याच्यासाठी IRC खरेदी करणाऱ्या एजंट्सचे एक विस्तृत नेटवर्क तयार केले. ज्याद्वारे IRC खरेदी करून तो उत्तम रिटर्न्ससह अमेरिकेमध्ये IRC रिडीम करू शकतो. पण कूपन खरेदीदारांचे असे कोणतेही विस्तृत नेटवर्क अस्तित्वात नव्हते. जुन्या गुंतवणूकदारांची परतफेड करण्यासाठी तो नवीन गुंतवणूक वापरत होता. अशाप्रकारे त्याने 1920 मध्ये हजारो लोकांना तो श्रीमंत बनवू शकतो असे पटवून त्याने अंदाजे 15 दशलक्ष डॉलर कमावले होते.

पॉन्झीचे भांडे फुटले कसे?

जुलै 1920 मध्ये बोस्टन पोस्टने पॉन्झीच्या 8.5 मिलियन डॉलर्सच्या संपत्तीबद्दल प्रश्न करणारे पोस्टर पहिल्या पेजवर छापले आणि एका आठवड्यापेक्षा कमी कालावधीत अमेरिकेच्या पोस्ट ऑफिस विभागाने आंतरराष्ट्रीय पोस्टल रिप्लाय कूपनसाठी नवीन कन्व्हर्जन रेट जाहीर करत या दर बदलाचा पॉन्झीशी काहीही संबंध नाही. दरम्यान इतर चौकशी सुरु होण्याआधीच बोस्टन पोस्टने स्वत:ची चौकशी सुरु केली. यामुळे पॉन्झीकडे येणाऱ्या नव्या गुंतवणुकीचे प्रमाण कमी झाले. ज्यामुळे जुन्या गुंतवणूकदारांना पॉन्झीने स्वतःच्या खिशातून रिटर्न्स दिले.

बोस्टन पोस्टच्या अधिकच्या चौकशीमुळे शेवटी पोन्झीवर फेडरलद्वारे मेल फ्रॉडचे आरोप लावून त्याला षी ठरवण्यात आले. यासाठी त्याला साडेतीन वर्षे तुरुंगवास भोगावा लागला. त्यानंतर त्याच्यावर पुन्हा आरोप ठेवण्यात आले आणि तो पुन्हा तुरुंगात गेला. 1934 मध्ये तुरुंगातून बाहेर आल्यानंतर त्याला इटलीला पाठवण्यात आले. त्यानंतर त्याला कधीही अमेरिकेचे नागरिकत्व देण्यात आले नाही. इटली आणि ब्राझीलमध्ये त्याने काय केले याबद्दल कोणालाच काही माहिती नाही. 18 जानेवारी, 1949 रोजी रिओ डी जनेरियो येथील सरकारी रुग्णालयात त्याचा मृत्यू झाला.