Nipun Bharat Mission: शिक्षण क्षेत्रातील विकास हा देशाचा सर्वांत महत्त्वाचा विकास मानला जातो. कारण शिक्षणावर केला जाणारा खर्च हा खर्च न मानता ती गुंतवणूक समजली जाते. यातून भावी पिढी तयार होत असते. म्हणूनच शिक्षण क्षेत्राला अधिकाधिक चालना देण्यासाठी केंद्र सरकारने नवीन शैक्षणिक धोरण आणून त्याची अंमलबजावणी सुरू केली. अशाचप्रकारे केंद्र सरकारने निपुण भारत (Nipun Bharat) ही योजना सुरू केली. ज्याद्वारे ज्ञानाचे प्रसार करणे हे या योजनेचे मुख्य ध्येय मानले जाते.
Table of contents [Show]
निपुण भारत मिशन कार्यक्रम कधीपासून सुरू झाला?
देशातील मुलांना दर्जेदार शिक्षण देण्यासाठी सरकारने निपुण भारत मिशन (Nipun Bharat Mission) सुरू केले. निपुण भारत मिशनची सुरूवात भारताचे तत्कालीन शिक्षण मंत्री रमेश पोखरीयाल निशंक यांनी 5 जुलै 2021 रोजी केली होती. या कार्यक्रमाद्वारे इयत्ता तिसरी ते सहावीच्या विद्यार्थ्यांना मूलभूत साक्षरता आणि संख्याशास्त्राचे ज्ञान दिले जात आहे. जेणेकरून त्यांचे प्राथमिक आणि मूलभूत शिक्षण अधिक मजबूत होईल.
निपुण भारत मिशनचा लाभ कोणाला?
निपुण भारत मिशन या अभियानाचा लाभ सरकारी आणि निमसरकारी अशा दोन्ही शाळांना मिळणार आहे. निपुण भारत मिशन अंतर्गत इयत्ता तिसरी ते सहावीपर्यंतच्या विद्यार्थ्यांना 2026-27 या वर्षापर्यंत मूलभूत साक्षरता आणि संख्याशास्त्रात प्रभुत्व मिळवायचे आहे.
निपुण भारत मिशनचे उद्दिष्ट
या योजनेअंतर्गत देशातील विद्यार्थ्यांना मूलभूत साक्षरता आणि संख्याशास्त्राचे ज्ञान दिले जाणार आहे. निपुण भारत मिशनचे पूर्ण नाव आहे नॅशनल इनिशिएटिव्ह फॉर प्रोफिशियन्सी इन रीडिंग विथ अंडरस्टँडिंग अँड न्युमरसी.
- निपुण भारत मिशन अंतर्गत, इयत्ता तिसरी मध्ये शिकणारी सर्व मुले वर्ग संपेपर्यंत मूलभूत साक्षरता आणि संख्याशास्त्रात पारंगत झाली पाहिजेत.
- 2026-2027 पर्यंत 3 ते 9 वयोगटातील मुलांच्या शिकण्याच्या गरजा पूर्ण होऊन,अंकगणित,वाचण्याची, लिहिण्याची क्षमता मिळेल.
- मूलभूत शिक्षणाचे बळकटीकरण विद्यार्थ्यांना पुढील अभ्यासक्रमांसाठी सुलभ करेल आणि पूर्वीपेक्षा चांगली समज निर्माण करेल.
- सरकार लवकरच हे स्किल्ड इंडिया मिशन संपूर्ण देशात म्हणजेच सर्व राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये राबवणार आहे. ज्याचा मुख्य उद्देश सध्याच्या पिढीची गुणवत्ता वाढवणे हा आहे. जेणेकरून त्याचे शिक्षण त्याच्या प्रत्येक परिस्थितीत उपयोगी पडेल.
- शिक्षणाच्या गुणवत्तेवर लक्ष केंद्रित होईल
- शिक्षणाच्या प्रवेशावर लक्ष केंद्रित होईल
- मुलांच्या शिक्षणाच्या विशालतेवर लक्ष केंद्रित केले जाईल
- शिकण्याच्या परिमाणांची उपलब्धी मोजणे जरुरी आहे
निपुण भारत कार्यक्रमाची अंमलबजावणी
- शालेय शिक्षण आणि साक्षरता विभागाकडून निपुण भारत कार्यक्रम 5 टप्प्यात राबविण्यात येणार आहे. हे 5 स्तर आहेत - राष्ट्रीय, राज्य, जिल्हा, ब्लॉक आणि शाळा स्तर.
- या मोहिमेचे यश प्रामुख्याने शिक्षकांवर अवलंबून राहणार असल्याने शिक्षकांच्या प्रशिक्षणासाठी विशेष तरतूद करण्यात आली आहे.
- या योजनेत मुलांच्या सर्वांगीण विकासावर भर दिला जाणार आहे.
- त्यांना स्पर्धेसाठी तयार करणे आणि त्यांच्यामध्ये सर्जनशीलता वाढवणे हा या योजनेचा उद्देश आहे.
निपुण भारत मिशनचे फायदे?
- प्राथमिक कौशल्ये मुलांना वर्गात राहण्यास सक्षम करतात ज्यामुळे गळती कमी होते आणि त्यामुळे प्राथमिक ते उच्च प्राथमिक आणि माध्यमिक टप्प्यात गळतीचे प्रमाण कमी होते.
- क्रियाकलाप आधारित शिक्षण आणि अनुकूल शिक्षण वातावरण यामुळे शिक्षणाची गुणवत्ता सुधारेल.
- खेळण्यांवर आधारित आणि अनुभवात्मक शिक्षण यासारख्या नाविन्यपूर्ण अध्यापनशास्त्राचा उपयोग वर्गात शिकणे आनंददायक आणि आकर्षक क्रियाकलाप बनवण्यासाठी केला जाईल.
- शिक्षकांची उच्च क्षमता निर्माण त्यांना सक्षम करते आणि त्यांना अध्यापनशास्त्र निवडण्यास प्रवृत्त करते.
- शारीरिक, सामाजिक आणि भावनिक विकास, साक्षरता आणि संख्या विकास, संज्ञानात्मक विकास, जीवन कौशल्ये इत्यादींसारख्या परस्परसंबंधित आणि अवलंबून असलेल्या विकासाच्या विविध क्षेत्रांवर लक्ष केंद्रित करून मुलाचा सर्वांगीण विकास केला जाईल जो त्याच्या प्रगती कार्डमध्ये दिसून येईल.
- अशा प्रकारे मुले जलद शिकण्याची क्षमता प्राप्त करतील ज्याचा त्यांच्या शिक्षण आणि नोकरीच्या नंतरच्या जीवनातील परिणामांवर सकारात्मक परिणाम होऊ शकतो.
- प्रत्येक मुलाने शिक्षणासाठी प्राथमिक इयत्तेमध्ये प्रवेश केल्यामुळे, त्या स्तराकडे लक्ष दिल्यास सामाजिक-आर्थिक आणि वंचित गटांना देखील फायदा होईल, अशा प्रकारे दर्जेदार शिक्षणाची समान आणि सर्वसमावेशक प्रवेश सुनिश्चित होईल.
