अलिकडच्या वर्षांत, भारतातील महिलांनी शतकानुशतके जुने नियम तोडले आहेत आणि उद्योजकतेच्या जगात लक्षणीय प्रगती केली आहे. या बदलामुळे त्यांना केवळ आर्थिक स्वातंत्र्यच मिळाले नाही तर त्यांना त्यांची व्यवस्थापकीय कौशल्ये, सर्जनशीलता आणि नाविन्य दाखवण्याची परवानगीही मिळाली आहे. तथापि, भारतातील महिला उद्योजकांना अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागत आहे, ज्यामुळे त्यांच्या वाढीमध्ये आणि यशामध्ये अडथळे येत आहेत.
महिला उद्योजकांसमोरील सर्वात महत्त्वाच्या अडथळ्यांपैकी एक म्हणजे आर्थिक संसाधने आणि समर्थनाचा अभाव. हे ओळखून, भारत सरकारने व्यवसायात महिलांचे सक्षमीकरण आणि उन्नतीसाठी अनेक योजना आणि उपक्रम सुरू केले आहेत. आम्ही महिला उद्योजकांना पाठिंबा देण्याच्या उद्देशाने खालील लेखाध्ये महिला उद्योजकांसाठी शीर्ष 5 सरकारी योजनांची तपशीलवार माहिती देणार आहोत आणि इच्छुक महिला उद्योजकांना याचा कसा फायदा होऊ शकतो याबद्दल माहिती प्रदान करणार आहोत.
Table of contents [Show]
1.Mudra Loan for Women:
Micro Units Development and Refinance Agency (Mudra) कर्ज योजना हा भारतातील सूक्ष्म आणि लघु उद्योगांना आर्थिक सहाय्य प्रदान करण्याच्या उद्देशाने तयार केलेला एक प्रमुख सरकारी उपक्रम आहे. ही योजना विशेषतः महिला उद्योजकांसाठी फायदेशीर आहे ज्यांना व्यवसाय सुरू करायचा आहे किंवा वाढवायचा आहे. शिशू, किशोर आणि तरुण अशा तीन श्रेणींमध्ये मुद्रा कर्जे विभागली गेली आहेत, जी विकासाच्या वेगवेगळ्या टप्प्यांवर व्यवसायांना मदत पुरवतात.
शिशू:
लहान-मोठे उद्योग सुरू करू पाहणाऱ्या महिला उद्योजकांसाठी शिशू कर्जे तयार करण्यात आली आहेत. या श्रेणी अंतर्गत, महिला उद्योजकांना ५०,००० रुपया पर्यंतचे कर्ज मिळू शकते. ही कर्जे त्यांच्या उद्योजकीय प्रवासाला सुरुवात करणार्‍यांसाठी आदर्श आहेत आणि त्यांच्या व्यवसाय कल्पनांना चालना मिळण्यासाठी प्रारंभिक भांडवल म्हणून उपलब्ध आहेत.
किशोर:
मुद्रा कर्जाची किशोर श्रेणी महिला उद्योजकांसाठी आहे. ही श्रेणी त्यांच्यासाठी उपलब्ध आहे ज्‍यांनी अध‍िच त्यांचे व्यवसाय स्थापित केले आहेत आणि विस्तारासाठी अतिरिक्त निधी शोधत आहेत. या श्रेणी अंतर्गत महिला उद्योजकांना ५०,००० पासून ते ५,००,००० रुपयांपर्यतचे कर्ज मिळू शकते.
तरुण:
सुस्थापित व्यवसाय असलेल्या महिला उद्योजकांना त्यांचे कामकाज वाढवायचे आहे त्यांना ही तरुण श्रेणी ५ लाख पासून १० लाखापर्यंतचे कर्ज देते. ही श्रेणी लक्षणीय वाढ आणि विकासाच्या संधींना अनुमती देते.
2. Annapurna Scheme:
अन्नपूर्णा योजना ही फूड कॅटरिंग व्यवसायात गुंतलेल्या महिला उद्योजकांसाठी विशेष कर्ज योजना आहे. या योजनेंतर्गत, महिलांना त्यांचे अन्न-संबंधित उपक्रम स्थापित करण्यासाठी किंवा विस्तारित करण्यासाठी आर्थिक सहाय्य मिळू शकते. स्वयंपाकासंबंधी उद्योगात उद्योजकतेला चालना देणे आणि महिलांना त्यांच्या स्वयंपाकासंबंधी स्वप्नांचा पाठपुरावा करण्यासाठी सक्षम करणे हे या योजनेचे प्राथमिक उद्दिष्ट आहे.
अन्नपूर्णा योजनेची प्रमुख वैशिष्ट्ये:
- या योजनेंतर्गत महिला उद्योजकांसाठी ५०,००० पर्यंतचे कर्ज उपलब्ध आहेत.
- कर्जाची रक्कम स्वयंपाकघरातील उपकरणे, भांडी, कच्चा माल आणि अन्न तयार करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या इतर वस्तू खरेदी करण्यासाठी वापरता येईल.
- ही योजना स्पर्धात्मक व्याजदर देते, ज्यामुळे खाद्य व्यवसायातील महिलांसाठी परवडणारा वित्तपुरवठा पर्याय बनतो.
- कर्जाचा कालावधी निर्दिष्ट कालावधीत सोयीस्कर परतफेड करण्यास अनुमती देतो.
3. Bharatiya Mahila Bank Business Loan
Bharatiya Mahila Bank (BMB) व्यवसाय कर्ज हे एक समर्पित आर्थिक उत्पादन आहे जे केवळ महिला उद्योजकांसाठी डिझाइन केलेले आहे. भारतीय महिला बँक बिझनेस लोन हे व्यवसायातील महिलांच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी तयार केलेल्या विविध वित्तीय सेवा आणि उत्पादने पुरवते. भारतीय महिला बँक बिझनेस लोन स्पर्धात्मक व्याजदर आणि लवचिक परतफेडीचे पर्याय देते, ज्यामुळे महिलांना त्यांच्या उपक्रमांसाठी भांडवल मिळवणे सोपे होते.
भारतीय महिला बँक बिझनेस लोन ची प्रमुख वैशिष्ट्ये:
- हे कर्ज विशेषतः विविध क्षेत्रातील महिला उद्योजकांसाठी तयार केले आहे.
- हे भांडवल, उपकरणे खरेदी, विस्तार आणि बरेच काही यासह व्यावसायिक आवश्यकतांच्या विस्तृत श्रेणीसाठी आर्थिक सहाय्य देते.
- कमी कागदपत्रांसह आणि जलद मंजुरी वेळेसह अर्ज प्रक्रिया सुलभ केली आहे.
- भारतीय महिला बँक बिझनेस लोन महिला उद्योजकांना त्यांच्या संपूर्ण व्यावसायिक प्रवासात तज्ञ मार्गदर्शन आणि समर्थन देखील प्रदान करते.
4. Dena Shakti Scheme
देना शक्ती योजना ही भारतातील महिला उद्योजकांचे सक्षमीकरण करण्याच्या उद्देशाने सरकार समर्थित आणखी एक योजना आहे. ही योजना उत्पादन, किरकोळ आणि कृषी यासह विविध क्षेत्रांमध्ये गुंतलेल्या महिलांना आर्थिक सहाय्य देते. देना शक्ती योजना कमी व्याजदर प्रदान करते, ज्यामुळे महिलांना कर्ज मिळवणे आणि त्यांचा व्यवसाय वाढवणे अधिक सुलभ होते.
देना शक्ती योजनेची प्रमुख वैशिष्ट्ये:
- महिला उद्योजक व्यवसाय विस्तारासाठी किंवा स्टार्टअप भांडवलासाठी कमी व्याजदरासह कर्ज घेऊ शकतात.
- ही योजना परवडणारे वित्तपुरवठा पर्याय ऑफर करून उद्योजकतेला प्रोत्साहन देते.
- ज्या महिलांना आर्थिक अडचणींचा सामना करावा लागू शकतो त्यांच्यासाठी हे योजना कर्ज मिळवण्याची सुविधा देते.
- कमी झालेले व्याजदर कर्जाची परतफेड अधिक व्यवस्थापित करतात आणि व्यवसाय वाढीस चालना देतात.
5. Stree Shakti Yojana
स्त्री शक्ती योजना हा भारतातील महिलांमध्ये उद्योजकतेला चालना देण्याच्या उद्देशाने तयार केलेला एक व्यापक उपक्रम आहे. हा उपक्रम राष्ट्राच्या आर्थिक विकासात महिलांनी बजावलेल्या महत्त्वाच्या भूमिकेची ओळख करून देतो आणि त्यांना यशासाठी आवश्यक साधने प्रदान करतो. स्त्री शक्ती योजनेंतर्गत, महिला उद्योजकांना त्यांचे व्यवसाय प्रभावीपणे स्थापित आणि व्यवस्थापित करण्यासाठी आर्थिक सहाय्य, प्रशिक्षण आणि मार्गदर्शन मिळते.
स्त्री शक्ती योजनेची प्रमुख वैशिष्ट्ये:
- ही योजना उद्योजकतेमध्ये महिलांच्या सक्षमीकरणासाठी सर्वांगीण दृष्टीकोन देते.
- ही योजना आर्थिक सहाय्य, कौशल्य विकास आणि प्रशिक्षण कार्यक्रम इ. प्रदान करते.
- या योजना द्वारे महिला उद्योजकांना विपणन, वित्त आणि व्यवसाय व्यवस्थापनाच्या विविध पैलूंवर मार्गदर्शन मिळू शकते.
- स्त्रीशक्ती योजना महिलांना आजच्या स्पर्धात्मक व्यवसायात यशस्वी होण्यासाठी आवश्यक कौशल्ये पुरवते आणि ज्ञानाने सुसज्ज करते.
भारतातील महिला उद्योजकांसमोरील आव्हाने
या सरकारी योजना महिला उद्योजकांना मोलाचा आधार देत असताना, महिलांना उद्योजकीय प्रवासात अनेक अव्हांनेही येतात. येथे काही प्रमुख आव्हाने आहेत:
1. वित्त अभाव
- उधार निधीसाठी सुरक्षा म्हणून वापरण्यासाठी महिलांकडे पुरेशी मालमत्ता नसते.
- काही कर्ज देणाऱ्या संस्था महिलांना कमी पत-पात्र मानतात.
- मुद्रा, अन्नपूर्णा आणि देना शक्ती यांसारख्या सरकारी योजनांचा उद्देश महिला उद्योजकांना सुलभ कर्ज देऊन या आर्थिक आव्हानांना तोंड देणे आहे.
2. शिक्षणाचा अभाव
- भारतातील महिला साक्षरता दर पुरुष साक्षरता दरापेक्षा कमी आहे.
- शिक्षणाचा मर्यादित प्रवेश व्यवसाय प्रभावीपणे व्यवस्थापित करण्याच्या महिलांच्या क्षमतेला बाधा आणतो.
- बेटी बचाओ बेटी पढाओ योजना, महिला ई-हाट आणि महिला शक्ती केंद्र यांसारख्या सरकारी योजना महिलांच्या शिक्षण आणि कौशल्य विकासाला चालना देण्यावर भर देतात.
3. कमी जोखीम घेण्याची क्षमता
- सामाजिक वृत्ती अनेकदा महिलांना उद्योजकीय जोखीम घेण्यापासून परावृत्त करते.
- या आव्हानावर मात करण्यासाठी आत्म-कार्यक्षमता निर्माण करणे, साधक आणि बाधक समजून घेऊन आत्मविश्वास वाढवणे आवश्यक आहे.
4. कौटुंबिक जबाबदाऱ्या
- कुटुंब आणि करिअरचा समतोल राखणे हा महिला उद्योजकांसाठी सतत संघर्ष असतो.
- प्रभावी वेळेचे व्यवस्थापन आणि कुटुंबातील सदस्यांशी स्पष्ट संवाद यामुळे महिलांना दोन्ही क्षेत्रात यश मिळू शकते.
5. खराब नेटवर्किंग कौशल्ये
- अनेक महिला उद्योजकांना नेटवर्किंगचा सामना करावा लागतो, ज्यामुळे व्यवसाय वाढीस अडथळा येतो.
- या आव्हानावर मात करण्यासाठी नेटवर्किंग इव्हेंट्समध्ये भाग घेणे, उद्योगाचे ज्ञान सुधारणे आणि नातेसंबंध निर्माण करणे हे महत्त्वाचे आहे.
6. सुरक्षा आणि सुरक्षितता समस्या
- दीर्घकाळ काम करताना आणि प्रवास करताना सुरक्षितता आणि सुरक्षिततेबद्दलच्या चिंता महिला उद्योजकांवर परिणाम करतात.
- सुरक्षा सुधारण्यासाठी सरकारी प्रयत्न सुरू आहेत, परंतु वैयक्तिक सुरक्षा उपाय महत्त्वपूर्ण आहेत.
भारतातील महिला उद्योजकांनी त्यांच्यासमोरील आव्हानांवर मात करण्यासाठी उल्लेखनीय दृढनिश्चय दाखवला आहे. त्यांच्या प्रयत्नांना पाठिंबा देण्यासाठी सरकारी योजना आणि उपक्रम महत्त्वाची भूमिका बजावतात. वित्त, शिक्षण, जोखीम घेण्याची क्षमता, कौटुंबिक जबाबदाऱ्या, नेटवर्किंग कौशल्ये आणि सुरक्षिततेच्या समस्या यासारख्या समस्यांचे निराकरण करून, महिला उद्योजक देशाच्या आर्थिक विकासात भरभराट करुन देऊ शकतात आणि महत्त्वपूर्ण योगदान देऊ शकतात.
महिलांनी या सरकारी योजनांची माहिती ठेवणे आणि यशस्वी तसेच भरभराटीचे व्यवसाय उभारण्यासाठी सरकारने दिलेल्या संधींचा लाभ घेणे आवश्यक आहे. योग्य मानसिकता, दृष्टी आणि दृढनिश्चयाने महिला उद्योजक अडथळ्यांवर मात करू शकतात आणि व्यावसायिक जगात त्यांचे ध्येय साध्य करू शकतात. शिक्षण आणि कौशल्य विकासाला चालना देण्यासाठी आर्थिक मदत देण्यापासून ते महिला सक्षमीकरणासाठी भारत सरकारचा अटळ पाठिंबा, देशातील महिला उद्योजकांसाठी उज्ज्वल भविष्याचा मार्ग मोकळा करतो.
महिला उद्योजिका ही एक महत्त्वाची शक्ती आहे आणि या सरकारी योजनांच्या पाठिंब्याने ते भारताच्या व्यावसायिक परिदृश्याचे भविष्य घडवण्यास तयार आहेत. महिलांनी अडथळे तोडणे आणि आव्हानांवर मात करणे सुरू ठेवल्याने, त्यांचे अर्थव्यवस्थेतील योगदान अधिक महत्त्वपूर्ण होईल तसेच सर्वांसाठी अधिक समावेशक आणि समृद्ध राष्ट्र निर्माण होईल.
