भारतातील डिजिटल पेमेंट्सच्या वेगाने विकसित होत असलेल्या वातावरणामध्ये, दोन प्रमुख पेमेंट्स उदयास आले आहेत: UPI (युनायटेड पेमेंट्स इंटरफेस) आणि UPI Lite. हे दोन प्लॅटफॉर्म वापरकर्त्यांच्या विविध गरजा आणि प्राधान्ये पूर्ण करतात तसेच भिन्न वैशिष्ट्ये आणि क्षमता देतात. या लेखात, आम्ही UPI आणि UPI Lite मधील मुख्य फरक, व्यवहार मर्यादा आणि या डिजिटल पेमेंट सिस्टमच्या इतर गंभीर पैलूंवर प्रकाश टाकू.
UPI आणि UPI Lite समजून घेणे
UPI (युनायटेड पेमेंट्स इंटरफेस) | UPI Lite |
| UPI ही एक सर्वसमावेशक डिजिटल पेमेंट प्रणाली आहे जी २४/७ ऑपरेट करते तसेच दोन बँक खात्यांमध्ये रिअल-टाइम मनी ट्रान्सफर सक्षम करते. याने भारतातील लोक पेमेंट करण्याच्या पद्धतीत क्रांती घडवून आणली आहे आणि सेवा आणि वैशिष्ट्यांची विस्तृत श्रेणी ऑफर केली आहे. | दुसरीकडे, UPI Lite ही UPI ची एक सरलीकृत आवृत्ती आहे, जी मूलभूत कार्यक्षमता शोधणाऱ्या वापरकर्त्यांना पूर्ण करण्यासाठी डिझाइन केलेली आहे. हे कॉल आणि मजकूर क्षमतांसह मूलभूत मोबाइल फोनसारखे कार्य करते, ज्यामुळे ते व्यापक प्रेक्षकांसाठी प्रवेशयोग्य बनते. |
UPI आणि UPI Lite मधील फरक
| कार्यक्षमता | UPI प्रगत वैशिष्ट्यांसह अष्टपैलुत्व ऑफर करते, तर UPI lite काही प्रगत कार्यक्षमता वगळून प्रामुख्याने निधी हस्तांतरण आणि पेमेंटवर लक्ष केंद्रित करते. |
| प्रवेशयोग्यता | UPI Lite हे साधेपणा लक्षात घेऊन डिझाइन केले आहे आणि तंत्रज्ञानाची पर्वा न करता सर्वांसाठी प्रवेशयोग्यता सुनिश्चित करते. हे विशेषतः कमी इंटरनेट प्रवेश असलेल्या प्रदेशांमध्ये फायदेशीर आहे, जेथे फीचर फोन अजूनही बाजारपेठेचा महत्त्वपूर्ण भाग बनतात. |
| User Base | NPCI सह सर्व UPI सदस्य बँकांचे ग्राहक विविध तृतीय-पक्ष अनुप्रयोग जसे की BHIM, Google Pay, Paytm, PhonePe आणि बरेच काही तसेच सदस्य बँकांच्या मोबाइल बँकिंग अॅप्सद्वारे UPI वापरू शकतात. UPI Lite सध्या मर्यादित संख्येने प्लॅटफॉर्मवर उपलब्ध आहे आणि आठ बँकांच्या ग्राहकांना ते उपलब्ध आहे. |
| व्यवहार मर्यादा | व्यवहार मर्यादा UPI आणि UPI Lite मध्ये लक्षणीय फरक करते. UPI वापरकर्त्यांना जास्तीत जास्त रुपये ट्रान्सफर करण्याची परवानगी देते. एका दिवसात २ लाख आणि २४ तासांच्या आत २० व्यवहारांची मर्यादा UPI ला आहे. याउलट, UPI Lite वापरकर्ते कमाल ४,००० रुपये २४ तासांच्या आत ट्रान्सफर करू शकतात, परंतु व्यवहारांच्या संख्येवर मर्यादा नाही. तथापि, प्रत्येक UPI Lite व्यवहाराची मर्यादा रु. २०० इतकी आहे. |
| PIN ची आवश्यकता | UPI व्यवहारांसाठी, ४ ते ६-अंकी पिन अनिवार्य आहे. याउलट, UPI Lite ला पैसे पाठवण्‍यासाठी पिनची आवश्यकता नाही, ज्यामुळे वापरकर्त्यांना अधिक सुविधा मिळतात. |
आर्थिक समावेशामध्ये UPI लाइटची भूमिका
भारतासारख्या देशात, जिथे लोकसंख्येचा एक महत्त्वाचा भाग टियर-३/४ शहरे आणि मर्यादित इंटरनेट प्रवेश असलेल्या खेड्यांमध्ये राहतो, UPI Lite डिजिटल पेमेंटची पोहोच आणि प्रभाव वाढवण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावू शकते. ज्यांना प्रगत स्मार्टफोन्स किंवा हाय-स्पीड इंटरनेट कनेक्शन उपलब्ध नसतील त्यांच्यासाठी हे आर्थिक सेवा आणते, ज्यामुळे आर्थिक समावेशाला गती मिळते.
UPI आणि UPI Lite या एकाच नाण्याच्या दोन बाजू आहेत, प्रत्येक विशिष्ट वापरकर्त्याची प्राधान्ये आणि आवश्यकता पूर्ण करते. UPI बहुमुखीपणा आणि प्रगत वैशिष्ट्ये ऑफर करते, तर UPI लाइट साधेपणा आणि प्रवेशयोग्यतेला प्राधान्य देते. सहअस्तित्वात राहून, या दोन डिजिटल पेमेंट सिस्टम आर्थिक समावेशाच्या व्यापक उद्दिष्टात योगदान देतात, हे सुनिश्चित करतात की डिजिटल व्यवहार प्रत्येक भारतीयासाठी प्रवेशयोग्य आहेत, त्यांची इंटरनेट कनेक्टिव्हिटी किंवा तंत्रज्ञान-जाणकार काहीही असो.
