Indian stock market shifting to a shorter trading cycle T+1: शेअर बाजारात गुंतवणूक करायचे म्हटले आजही अनेकजण नको म्हणतात. ते किचकट आहे, त्यातल्या गोष्टी कळत नाहीत, अशी कारणे बहुतांश वेळा दिली जातात. शेअर बाजारातील व्यवहार अधिक सोप्पा व्हावा यासाठी सेबीने काही नवीन नियम आणले आहेत. या महिन्याच्या, म्हणजे जानेवारीच्या 27 तारखेपासून, भारतीय शेअर बाजारात डील सेटलमेंटसाठी टी प्लस वन (T+1) प्रणाली लागू होणार आहे. यामुळे, शेअर्सच्या खरेदी-विक्रीचा सेटलमेंट डीलच्या दुसऱ्या दिवशी म्हणजेच 24 तासांत केला जाईल.
सध्या देशातील शेअर बाजारात टी प्लस थ्री (T+3) प्रणाली लागू आहे, त्यामुळे व्यवहार प्रक्रिया पूर्ण होण्यास अधिक वेळ लागतो. तथापि, सुरुवातीला हे मोठ्या कंपन्या, म्हणजे लार्ज कॅप आणि ब्लू चिप कंपन्यांच्या शेअर्समध्ये लागू होईल, म्हणजेच चांगली कामगिरी करणाऱ्या कंपन्यांना. त्यानंतर हळूहळू सर्वांसाठी त्याची अंमलबजावणी केली जाणार आहे. यामुळे अधिक लहान गुंतवणूकदार शेअर बाजाराकडे आकर्षित होतील, असा विश्वास सेबीने व्यक्त केला आहे. तथापि, बाजारातील तज्ज्ञांचे असेही म्हणणे आहे की टी प्लस वन (T+1) व्यवस्थेमुळे विदेशी पोर्टफोलिओ गुंतवणूकदारांच्या शीर्ष समभागांच्या व्यापार खंडांवर परिणाम होण्याची शक्यता आहे.
एफपीआय, म्हणजे विदेशी पोर्टफोलिओ गुंतवणूक (FPIs: Foreign portfolio investment) व्यवहारांची संख्या कमी करू शकतात. जेव्हा विदेशी पोर्टफोलिओ गुंतवणुकदार ज्या क्षेत्रात गुंतवणूक करतात त्या क्षेत्राच्या मार्केट डायनॅमिक्समध्ये लक्षणीय बदल होतो, तेव्हा एफपीआय एकतर थांबवतात किंवा तात्पुरते व्यवहारांची संख्या मर्यादित करतात. यामुळे व्हॉल्यूममध्ये घट होऊ शकते.
टी प्लस वन काय आहे (What is T + 1?)
येथे टी (T) म्हणजे ट्रेडिंग डे होय. सध्या, शेअर्स खरेदी किंवा विक्री करताना, व्यवहाराच्या दिवसाव्यतिरिक्त शेअर्स किंवा पैसे गुंतवणूकदाराच्या खात्यात येण्यासाठी दोन दिवस लागतात, ज्याला टी प्लस टू (T+2) म्हणतात. अशा प्रकारे व्यवहारात तीन दिवसात व्यवहार पूर्ण होतो. आता ते टी प्लस वन(T+1)बनवून, कराराच्या दुसऱ्याच दिवशी सर्व प्रक्रिया पूर्ण केली जाईल.
काय फायदा होईल? (What would be the benefit?)
शेअर बाजार तज्ज्ञ विवेक नाडकर्णी यांचे म्हणणे आहे की T+1 चा विशेषत: लहान गुंतवणूकदारांना फायदा होईल. करार एका दिवसात पूर्ण झाला तर दुसऱ्या दिवशी त्यांच्या खात्यात रक्कम किंवा शेअर्स येतील. यासह, तो त्या दिवशी नवीन शेअर्स खरेदी करण्याच्या किंवा खरेदी केलेले शेअर्स विकण्याच्या स्थितीत असेल. याशिवाय त्यांचे भांडवल फार काळ अडकून राहणार नाही. अशा स्थितीत तो सध्याच्या व्यवस्थेपेक्षा जास्त खरेदी-विक्री करू शकेल.
यापूर्वी 1 एप्रिल 2003 रोजी शेअर बाजार T+3 वरून T+2 वर गेला होता. आता T+1 व्यवस्थेसह, भारत जगातील निवडक बाजारपेठांमध्ये सामील होईल. सध्या जगातील बहुतांश देशांच्या शेअर बाजारात T+2 प्रणाली लागू आहे.
