Taxation of ESOP’s: Employee stock option plan (ESOP) ही एक प्रकारची कर्मचार्यांच्या फायद्यासाठीची योजना आहे, जिथे कर्मचार्यांना त्यांच्या कंपनीतील शेअर्सची मालकी मिळते. या योजनेंतर्गत, कंपनी त्याचे शेअर्स कर्मचार्यांना अत्यंत कमी किंमतीत किंवा मोफत देते. हे शेअर्स एका निश्चित कालावधीसाठी एका विशेष फंडात ठेवले जातात आणि नंतर कर्मचारी हे शेअर्स खरेदी करू शकतात. ESOP चा मुख्य उद्देश कर्मचार्यांना त्यांच्या कंपनीतील वाढीचे भागीदार बनवणे आहे. या लेखात, आपण ESOP च्या विविध टप्प्यांमधील कराच्या अंमलबजावणीबद्दल अधिक जाणून घेऊ, जसे की Grant phase, Vesting phase, Exercise phase आणि Sale phase.
Table of contents [Show]
ESOP म्हणजे काय?
Taxation of ESOP’s: "ESOP म्हणजे कर्मचारी शेअर मालकीची योजना. ही एक विशेष प्रकारची योजना आहे ज्यामुळे कंपनीच्या कर्मचार्यांना त्यांच्या कामाच्या बदल्यात कंपनीतील हिस्सा म्हणून शेअर्स मिळतात. या योजनेंतर्गत, कंपनी कर्मचार्यांना खूपच कमी किंमतीत किंवा मोफत शेअर्स देते, जे एका विशिष्ट कालावधीसाठी 'वेस्टिंग पीरियड' म्हणून ओळखले जाते, यादरम्यान कर्मचारी त्या शेअर्सचे हक्कदार बनतात. ही योजना मुख्यत्वे त्या कर्मचार्यांसाठी असते ज्याचा कंपनीच्या यशात मोठा वाटा आसतो आणि त्यांच्या कठोर परिश्रमाचे मूल्यांकन करण्यासाठी या प्रकारची योजना अंमलात आणली जाते."
ESOP च्या कराचे विविध टप्पे
1. ग्रँट टप्पा (Grant Stage)
ESOP च्या ग्रँट टप्प्यावर, कंपनी कर्मचार्याला शेअर्स खरेदी करण्याचा पर्याय देते. या टप्प्यावर कर्मचारी किंवा कंपनीकडून कोणताही कर आकारला जात नाही. हा करार कर्मचारी आणि कंपनीदरम्यान झाल्यानंतरच कर्मचार्याला शेअर्स खरेदी करण्याचा हक्क मिळतो.
2. वेस्टिंग टप्पा (Vesting Stage)
वेस्टिंग टप्पा म्हणजे कर्मचारी शेअर्स खरेदी करण्यास पात्र ठरल्याचा कालावधी. या टप्प्यावर कर्मचार्याला शेअर्स खरेदी करण्याचा अधिकार मिळतो, परंतु तोपर्यंत शेअर्स खरेदी केली जात नाहीत तोपर्यंत कोणताही कर लागू होत नाही.
3. एक्सरसाईज टप्पा (Exercise Stage)
एक्सरसाईज टप्प्यावर कर्मचारी वेस्टिंग कालावधी पूर्ण झाल्यावर शेअर्स खरेदी करू शकतो. यावेळी शेअर्सच्या fair market value (FMV) आणि एक्सरसाईज किंमतीतील फरकावर Perquisite म्हणून कर आकारला जातो. याची गणना करताना कंपनी टीडीएस कापून घेते.
4. विक्री टप्पा (Sale Stage)
एकदा कर्मचारी शेअर्स खरेदी करतो आणि ते विक्री करण्याचा निर्णय घेतो, त्यावेळी विक्री किंमत आणि शेअर्स खरेदीच्या तारखेला असणाऱ्या FMV मधील फरकावर पूंजीगत नफा कर लागू होतो. हा फरक म्हणजेच कर्मचार्याचा नफा असून त्यावर कर भरावा लागतो.
कराची गणना कसे करावी?
ESOP च्या प्रत्येक टप्प्यावर कराची गणना करताना काही महत्त्वाच्या गोष्टींचा विचार करणे आवश्यक आहे. खाली दिलेल्या प्रत्येक टप्प्याची सविस्तर माहिती दिली जात आहे.
एक्सरसाईज केल्यानंतर (Exercise Stage)
जेव्हा कर्मचारी शेअर्स खरेदी करतो, त्या वेळी शेअर्सचे वास्तविक बाजारमूल्य (FMV) आणि एक्सरसाईज किंमतीतील फरक महत्वाचा असतो. या फरकावरील रक्कम ही Perquisite म्हणून कराच्या आकडेवारीत समाविष्ट केली जाते. कंपनी हा टीडीएस कापून घेते आणि या रकमेचा विचार कर्मचार्याच्या वार्षिक उत्पन्नात केला जातो.
विक्री केल्यानंतर (Sale Stage)
शेअर्स विकल्यानंतर, विक्री किंमत आणि शेअर्स खरेदीच्या तारखेच्या FMV मधील फरकावर कर आकारणी केली जाते. हा फरक हा पूंजीगत नफ्याचा भाग मानला जातो. यावरील कर हा पूंजीगत नफ्यावरील कराच्या दरानुसार आकारला जातो जो शेअर्सच्या ठेवण्याच्या कालावधीवर अवलंबून असतो.
आगाऊ कर (Advance Tax)
जेव्हा आपण ESOP च्या शेअर्सवर कर भरता, तेव्हा आपल्याला आगाऊ कर भरणे आवश्यक असते. हा कर वर्षाच्या विविध टप्प्यात भरला जातो. जर आपण पूंजीगत नफा मिळवला असेल तर त्यावरील कराची रक्कम वार्षिक आगाऊ कराच्या रूपात भरावी लागते.
टीडीएस आणि फॉर्म १६ (TDS and Form 16)
कंपनी आपल्या वेतनातून टीडीएस कापून घेते जेव्हा आपण शेअर्स खरेदी करता. ही माहिती आपल्या फॉर्म 16 मध्ये दर्शवली जाते. ही माहिती आपल्या वार्षिक कर रिटर्नमध्ये आपल्या उत्पन्नाच्या तपशीलात समाविष्ट केली जाते.
ESOP च्या प्रत्येक टप्प्यावर कराची योग्य गणना करणे महत्वाचे आहे कारण त्यामुळे आपल्याला आपल्या उत्पन्नावरील कराचे योग्य आकलन करता येईल आणि भविष्यातील कर तणावापासून मुक्तता मिळेल.
*
Taxation of ESOP’s: ESOP च्या व्यवहारामध्ये कराची गणना ही एक महत्त्वाची बाब आहे. कर्मचारी आणि नियोक्ता यांच्यातील करारानुसार विविध टप्प्यांवर कराची आकडेवारी होते. यामुळे, आपल्याला योग्य माहिती आणि सल्ला घेणे आवश्यक आहे.
आपल्या ESOP योजनेच्या टप्प्यांचे योग्य पालन करून, आपण कराची योग्यता पूर्ण करू शकता. ही माहिती आपल्याला योग्य निर्णय घेण्यास मदत करेल आणि कराच्या आघाडीवर आपल्याला अधिक सुलभता प्रदान करेल.
