तुम्ही देशभरातील दुकानांमध्ये विविध प्रकारच्या sachets टांगलेल्या पाहिल्या आहेत का? Sachet Revolutionमुळे लाखो ग्राहकांचे, विशेषतः महिलांचे जीवन बदलले.
भारतातील Sachet Revolution ची कथा ही केवळ Marketing नवकल्पनाची कथा नाही तर सहानुभूती, चिकाटी आणि दूरदृष्टीची ही कथा आहे. ही एक कथा आहे ज्याने भारतातील ग्रामीण Marketing चा चेहरा बदलून टाकला आणि दैनंदिन वापरातील उत्पादने लोकांपर्यंत (विशेषतः महिला ग्राहकांपर्यंत) पोहोचवली. या क्रांतीच्या केंद्रस्थानी असलेला माणूस म्हणजे Chinni Krishnan, एक अनोळखी नायक ज्याच्या नाविन्यपूर्ण कल्पनेने भारतीय Fast-Moving Consumer Goods (FMCG) उद्योगात परिवर्तन घडवून आणले.
Table of contents [Show]
- Sachet Revolution ची उत्पत्ती
- Sachet Revolution चा प्रथम प्रयोग
- संघर्ष आणि दृष्टी
- Velvette Shampoo चा उदय
- Chik Shampoo बद्दल माहिती जाणुन घ्या
- Chik Shampoo ची वाढ (१९८३-२०२३)
- Market मधील त्यांचे वर्चस्व आणि विविधता
- वारसा आणि ओळख
- संपूर्ण FMCG उत्पादनांमध्ये Sachet च्या विक्रीत वाढ (१९८५-२०२३)
- The Sachet Economy बद्दल जाणुन घ्या
- कृष्णन यांना मरणोत्तर मान्यता आणि पुरस्कार
- The Sachet चा प्रभाव सीमांच्या पलीकडे गेला
- टिकाऊ सामाजिक प्रभाव
Sachet Revolution ची उत्पत्ती
तामिळनाडूतील एक कृषीतज्ञ आणि फार्मासिस्ट चिन्नी कृष्णन हे विस्कटलेले केस असलेली वंचित मुले पाहून प्रभावित झाले. त्यांनी अशा जगाची कल्पना केली जिथे लक्झरी केवळ श्रीमंतांपुरती मर्यादित नव्हती. “मी जे काही बनवतो, ते मला कुली आणि रिक्षाचालकांनी वापरावे असे मला वाटते. मला माझी उत्पादने त्यांच्यासाठी परवडणारी बनवायची आहेत,” असे चिन्नी कृष्णन अनेकदा म्हणत. या दृष्टीकोनामुळे त्यांना उत्पादनांचे र्पॅकेजिंग लहान, परवडणाऱ्या युनिट्समध्ये प्रयोग करण्यास सुरुवात केली.
Sachet Revolution चा प्रथम प्रयोग
या मॉडेलमध्ये कृष्णनचा पहिला उपक्रम म्हणजे talcum पाऊडर आणि Epsom मीठ लहान, परवडणाऱ्या पॅकेजमध्ये रिपॅक करणे. परंतु त्याची सर्वात लक्षणीय नवीनता liquid पॅकेजिंगमध्ये होती. त्यांनी PVC फोल्डर सील करण्यासाठी वापरल्या जाणार्‍या मशीनमध्ये बदल केला आणि पारदर्शक Hose Pipe चा प्रयोग केला. त्यांच्या सुरुवातीच्या चाचण्या यशस्वी झाल्या नाहीत परंतु त्यांनी योग्य साहित्य आणि पद्धत सापडेपर्यंत ट‍िकून राहण्याचा प्रयत्न केला. या प्रगतीमुळे Cuddalore च्या स्थानिक बाजारपेठांमध्ये केसांचे तेल, मध आणि शैम्पू यासारख्या वमहिला-लक्ष्य स्तूंपासून सुरू होणाऱ्या सर्वव्यापी Sachet Packaging चा उदय झाला.
संघर्ष आणि दृष्टी
कल्पकता असूनही, कृष्णन हे अनुभवी Marketer नव्हते. त्याच्या कल्पकतेने सुरुवातीला कर्षण मिळविण्यासाठी संघर्ष केला आणि त्यांना महत्त्वपूर्ण आर्थिक आव्हानांचा सामना करावा लागला. तरीही, Sachet Packaging हेच भविष्य आहे या विश्वासावर ते ठाम राहिले. दुःखाची गोष्ट म्हणजे, त्यांचे स्वप्न पूर्ण होण्याआधीच १९७९ मध्ये त्यांचे निधन झाले.
Velvette Shampoo चा उदय
कृष्णन यांच्या निधनानंतर त्यांचे पुत्र डॉ. सी.के. राजकुमार आणि अशोक कुमार यांनी हा व्यवसाय हाती घेतला. त्यांच्या कुटुंबाला बँकेच्या कर्ज चुकवण्यापासून वाचवण्यासाठी, त्यांनी कोणताही पूर्व अनुभव नसताना Sachet business मध्ये प्रवेश केला. त्यांनी Sachet Packaging मध्ये Velvette Shampoo लाँच केले, ज्याची विक्री रु. २ प्रति sache होती. डॉ. राजकुमार यांच्या Marketing कौशल्याने Velvette Shampoo ला घराघरात नाव मिळवून देण्यात मोलाची भूमिका बजावली.
"संकटाचे संधीत रूपांतर करून, बंधूंनी संघर्षशील कल्पनेला घरगुती घटनेत रूपांतरित केले," असे ग्रामीण विपणन तज्ञ प्रतिबिंबित करतात. डॉ. राजकुमार यांच्या प्रयत्नाला केवळ व्यावसायिक यश मिळाले नाही तर त्यांच्या वडिलांचे स्वप्न साकार झाले.
Chik Shampoo बद्दल माहिती जाणुन घ्या
चिन्नी कृष्णन यांचा धाकटा मुलगा सी.के. रंगनाथन यांनी आपल्या वडिलांचा वारसा पुढे नेला पण ते ही स्वत:च्या उद्योजकतेने. आपल्या भावांपेक्षा व्यवसाय तत्त्वज्ञानात भिन्न असलेल्या सी.के.रंगनाथन यांने स्वतःची कंपनी सुरू केली आणि चिक शॅम्पू लाँच केले, ज्याची किंमत फक्त रु. १ प्रति पिशवी अशी होती. या हालचालीने Velvette ला बाजारात थेट आव्हान दिले.
Chik Shampoo ची वाढ (१९८३-२०२३)
Years | Sales Volume (in millions) | Market Share (%) |
१९८३ | ०.१ | <१ |
१९९० | १५ | ५ |
२००० | ५० | २० |
२०१० | १०० | ३५ |
२०२३ | १५० | ४० |
Market मधील त्यांचे वर्चस्व आणि विविधता
रंगनाथनची रणनीती विशेषतः ग्रामीण बाजारपेठांमध्ये प्रभावी ठरली आणि चिक शॅम्पूने लवकरच वेल्वेटला मागे टाकले आणि दक्षिण भारतातील अव्वल चिक शॅम्पू हा एक मोठा ब्रँड बनला. महिलांमध्ये चिक शॅम्पूच्या यशाने रंगनाथनला वैविध्य आणण्यास प्रेरित केले, ज्यामुळे CavinKare ची स्थापना झाली, जी आज विविध ब्रँड्सचा पोर्टफोलिओ आणि त्याची जवळपास रु.१५०० कोटींची उलाढाल आहे.
रतन टाटा, उद्योगपती म्हणतात "सी.के. रंगनाथन यांची Sachet Revolution घडवण्याची दृष्टी हे ग्राहकांच्या वर्तनात कल्पक बदल कसे घडवून आणू शकते याचे उत्कृष्ट उदाहरण आहे."
"हे केवळ कल्पनेबद्दल नाही, तर तुम्ही ते कसे जिवंत करता ते देखील महत्त्वाचे आहे," रंगनाथन एकदा म्हणाले आणि त्यांनी नाविन्यपूर्णतेच्या अंमलबजावणीच्या महत्त्वावर जोर दिला. त्याचे यश हे या तत्त्वज्ञानाची साक्ष आहे आणि ते हे सिद्ध करते की धोरणात्मक विचार आणि ग्राहकांच्या गरजा (विशेषतः महिला ग्राहक) समजून घेणे बाजारातील व्यत्ययासाठी महत्त्वपूर्ण आहे.
वारसा आणि ओळख
चिन्नी कृष्णन आणि Sachet क्रांतीची कथा ही एक साधी आसली तरीही ती शक्तिशाली कल्पना संपूर्ण उद्योगाचे परिदृश्य कसे बदलू शकते आणि लाखो लोकांच्या जीवनाला स्पर्श करू शकते याचा एक पुरावा आहे. कृष्णन यांच्या नवनिर्मितीचा वारसा ही केवळ व्यावसायिक यशाची कहाणी नाही; हे सर्वसमावेशकता, दृष्टी आणि परिवर्तनशील बदलाचे वर्णन आहे. या क्रांतीच्या प्रभावाचा आणि ओळखीचा आपण सखोल अभ्यास करत असताना, हे लक्षात येते की या नवकल्पनाचे प्रतिध्वनी आजही भारतात आणि जगभरात जाणवत आहेत.
कृष्णन यांच्या Sachet च्या संकल्पनेने विशेषतः ग्रामीण भारतात, ग्राहकोपयोगी वस्तूंची विक्री आणि विक्री कशी केली जाते हे मूलभूतपणे बदलले. Sachet च्या आधी, अनेक दैनंदिन गरजा त्यांच्या किमतीमुळे लोकसंख्येच्या महत्त्वपूर्ण भागाच्या आवाक्याबाहेर होत्या. Sachet ची ओळख करून, कृष्णन यांनी या उत्पादनांमध्ये प्रवेशाचे लोकशाहीकरण केलेस आणि सर्व आर्थिक पार्श्वभूमीतील ग्राहकांना (विशेषतः महिला ग्राहक) सक्षम केले. या शिफ्टचा केवळ ग्राहकांना फायदा झाला नाही तर यामुळे FMCG क्षेत्रातही उल्लेखनीय वाढ झाली. ज्या कंपन्यांनी Sachet Model चा अवलंब केला त्यांची घातांकीय वाढ दिसून आली, कारण त्यांची उत्पादने व्यापक बाजारपेठेत उपलब्ध झाली.
संपूर्ण FMCG उत्पादनांमध्ये Sachet च्या विक्रीत वाढ (१९८५-२०२३)
Product Category | 1985 Sales (millions) | 2023 Sales (millions) |
Shampoo | १० | ५०० |
Detergents | ५ | ४५० |
Toothpaste | २ | ३०० |
Skin Care | १ | २०० |
The Sachet Economy बद्दल जाणुन घ्या
Sachet च्या परिचयामुळे अर्थव्यवस्थेत एक लहरी प्रभाव निर्माण झाला. केवळ उत्पादने परवडणारी बनवणे एवढेच नव्हते; त्यात पुरवठा साखळी, वितरण मॉडेल आणि Marketing धोरणांचा पुनर्विचार करणे समाविष्ट होते. यामुळे उत्पादन आणि वितरण या दोन्ही क्षेत्रात विशेषतः ग्रामीण भागात रोजगाराच्या संधी वाढल्या. Sachet Model ने उद्योजकतेच्या लाटेला प्रेरणा दिली, कारण स्थानिक व्यवसायांनी विविध उत्पादनांचे Sachet मध्ये पुनर्पॅक करणे सुरू केले, ज्यामुळे लघु-उद्योगांच्या वाढीला चालना मिळाली, विशेषत: महिला चालवणारे उद्योग.
कृष्णन यांना मरणोत्तर मान्यता आणि पुरस्कार
चिन्नी कृष्णन यांच्या नावीन्यपूर्ण कार्याचा सखोल प्रभाव असूनही, चिन्नी कृष्णन यांचे योगदान अनेक वर्षे अपरिचित राहिले. त्याच्या शोधाचे महत्त्व अनेक दशकांनंतरच मान्य करण्यात आले. २०१८ मध्ये, कृष्णन यांना मरणोत्तर The Legend of Disruption at the Disruptors Tamil Nadu इव्हेंटमध्ये सन्मानित करण्यात आले. त्यांच्या मुलांनी स्वीकारलेला हा पुरस्कार, ग्रामीण marketing च्या पलीकडे विस्तारलेल्या, भारतीय बाजारपेठेच्या प्रत्येक भागामध्ये व्यापलेल्या एका नावीन्यपूर्णतेच्या दीर्घकालीन ओळखीचे प्रतीक आहे.
किरण मुझुमदार-शॉ, Biocon Chairperson म्हणतात "त्यांची कहाणी केवळ व्यवसायाच्या यशाबद्दल नाही; ती लाखो लोकांचे, विशेषतः ग्रामीण भारतातील लोकांचे जीवन समजून घेणारी आणि बदलणारी आहे."
The Sachet चा प्रभाव सीमांच्या पलीकडे गेला
कृष्णनच्या नवकल्पना भारतात सुरू झाल्या, त्यांचा प्रभाव आंतरराष्ट्रीय सीमा ओलांडला आहे. Sachet Model विविध विकसनशील देशांमध्ये स्वीकारले गेले आहे, जेथे परवडणारीता आणि प्रवेशयोग्यता हे प्रमुख बाजार चालक आहेत.
टिकाऊ सामाजिक प्रभाव
कृष्णनच्या Sachet Revolution ने चिरस्थायी सामाजिक प्रभाव पाडण्यासाठी व्यवसायाच्या नवकल्पनांच्या सीमा ओलांडल्या. अत्यावश्यक उत्पादने परवडणारी बनवून, त्यांनी लाखो लोकांचे जीवनमान सुधारण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली. उदाहरणार्थ, Sachet मध्ये मूलभूत उत्पादनांच्या उपलब्धतेचा ग्रामीण भागातील सार्वजनिक आरोग्य आणि स्वच्छता (विशेषतः महिलांचे आरोग्य आणि स्वच्छता) मानकांवर थेट परिणाम झाला आहे. ग्राहकोपयोगी वस्तूंच्या या लोकशाहीकरणाने, अनेक प्रकारे, सामाजिक समानतेला हातभार लावला आहे, ज्यामुळे कमी-उत्पन्न गटातील लोकांना एकेकाळी लक्झरी समजल्या जाणार्‍या उत्पादनांमध्ये प्रवेश मिळू शकतो.
चिन्नी कृष्णन यांचा प्रवास नव्या पिढीच्या उद्योजकांना प्रेरणा देत आहे. त्याची कथा हे एक शक्तिशाली स्मरण करून देणारी आहे की खरी नावीन्यता केवळ तांत्रिक प्रगतीपुरती मर्यादित नाही परंतु बहुतेक वेळा सोप्या गरजा पूर्ण करण्यात आढळते. आज उद्योजक कृष्णन यांच्या सहानुभूती, चिकाटी आणि समाजात बदल घडवण्याच्या इच्छेवर लक्ष केंद्रित करून प्रेरणा घेतात.
कृष्णन यांचा वारसा एका प्रख्यात व्यावसायिक विचारवंताच्या शब्दांत उत्तम प्रकारे मांडला जातो: “खरा नावीन्य हा अतिरेकातून निर्माण करण्यात नसून मूलभूत गोष्टींमधून क्रांती घडवून आणण्यात आहे.” त्याचे जीवन आणि कार्य हे उदाहरण देतात की सर्वात प्रभावी नवकल्पना बहुतेकदा अंतिम ग्राहकांबद्दलच्या सखोल समज आणि सहानुभूतीतून येतात.
चिन्नी कृष्णनचा वारसा केवळ भारतीय उपखंडात फिरणाऱ्या लाखो बॅचमध्ये गुंफलेला नाही तर सर्वसमावेशकतेच्या उद्देशाने केलेला नवकल्पना सखोल आणि चिरस्थायी बदल घडवून आणू शकतो या चिरस्थायी धड्यात आहे. त्याच्या दूरदृष्टीने केवळ बाजारातील गतिशीलताच नव्हे तर असंख्य व्यक्तींच्या जीवनातही बदल घडवून आणले, ज्यामुळे ते एक नायक बनले, ज्याची ओळख जरी विलंबित असली तरी ती खूप पात्र आहे.
चिन्नी कृष्णन यांनी सुरू केलेली आणि त्यांच्या मुलांनी, विशेषतः डॉ. सी.के. राजकुमार आणि सी.के. रंगनाथन, सहानुभूतीपूर्ण नवकल्पना आणि उद्योजकतेच्या सामर्थ्याचा पुरावा म्हणून उभे आहेत. ही एक कथा आहे जी व्यवसायाच्या यशापलीकडे जाते; ते लक्झरी स्वस्त आणि प्रवेशयोग्य बनवण्याबद्दल आह ही क्रांती अडथळे तोडण्याबद्दल आणि दृष्टीच्या अथक प्रयत्नांबद्दल आहे. आपण आजूबाजूला पाहतो आणि लहान, परवडणाऱ्या Sachets मध्ये उपलब्ध अनेक उत्पादने पाहतो, तेव्हा आपल्याला त्या माणसाची आठवण होते ज्याच्या स्वप्नाने हे सर्व सुरू केले आणि भारतीय FMCG चा चेहरा कायमचा बदलून टाकला.
