What is Hedge Fund: आजकाल शेअर मार्केटमध्ये फ्युचर आणि ऑप्शन ट्रेडिंग खूप सामान्य झाले आहे. याबद्दल बोलताना, शेअर मार्केटमधील हेजिंगचा देखील उल्लेख केला जातो. गौतम अदानी यांच्या विरोधात हिंडेनबर्ग अहवाल आल्यानंतर त्यांच्या कंपन्यांचे शेअर्स दररोज झपाट्याने घसरायला लागले, तेव्हा ते हेज फंडाच्या शोधात असल्याचे ऐकायला मिळाले. या गोंधळात त्याला हेज फंड का आठवला?
हेज म्हणजे काय? (What is a hedge?)
हेज हा शब्द सध्या बऱ्याचदा चर्चेत येत असतो.मात्र हा शब्द खूप वर्षांपूर्वी सुरू झाले. काही शतकांपूर्वीच्या व्हायकिंगची कथेतून हा शब्द आलेला आहे. त्या काळात हेज हा शब्दही वापरला जात होता. व्हायकिंग कम्युनिटीचे नागरीक लढवय्ये होते. अशा स्थितीत त्याचे अनेक शत्रूही होते. तो राहत असलेल्या परिसराभोवती किल्ल्यासारखी भिंत बांधत असे, ज्यावर सुरक्षेचा विचार करून तो भरपूर शस्त्रे ठेवत असे. इतकेच नाही तर अनेक ठिकाणी किल्ल्याभोवती खोल खंदक खोदल्याचे ऐकले असेल. याला हेजिंग म्हणतात, म्हणजे काही पाऊल उचलणे किंवा संरक्षणासाठी भिंत बांधणे.
गुंतवणुकीच्या जगात हेजिंग कधी आले? (When did hedging enter the investment world?)
कॉफी हाऊसमध्ये अनेक व्यापारी राहत होते, जे कॉफी बीन्स आणि कृषी वस्तूंचा व्यापार करत होते. त्यांनीच गुंतवणुकीच्या जगात हेजिंगची ओळख करून दिली. तो लंडन एक्सचेंजमध्ये वापरण्यास सुरुवात केली. कॉफी हाऊसच्या व्यापाऱ्यांना शेअर बाजार आणि कमोडिटी मार्केटमधील विरोधाभास दिसला. कमोडिटी मार्केट घसरले तर शेअर मार्केट अनेकदा वाढले, असे निरीक्षण त्यांनी नोंदवले. कच्च्या तेलात घसरण होत असेल तर शेअर बाजारात वाढ होते. तो एका ठिकाणी खरेदीचा व्यापार करायचा आणि दुसऱ्या ठिकाणी विक्रीचा व्यापार करायचा. तो प्रत्यक्षात हेजिंग करत होता, सध्या हेजिंग करण्याचा ट्रेंड दिसून आला आहे.
शेअर बाजारात हेजिंग कसे केले जाते? (How is hedging done?)
स्टॉक मार्केटमध्ये हेजिंगची दोन साधने उपलब्ध आहेत. एक म्हणजे फ्युचर्स ट्रेडिंग आणि दुसरी ऑप्शन ट्रेडिंग. त्यांच्या मदतीने, बाजारपेठेत विरुद्ध दिशेने पोझिशन्स घेतले जातात. समजा, तुम्ही एखाद्या शेअरमध्ये पैसे गुंतवले आहेत आणि तुम्हाला भीती वाटत आहे की येत्या काही दिवसांत तो पडेल. अशा परिस्थितीत, आपण फ्युचर्स किंवा पर्यायांद्वारे त्याच्या विरुद्ध दिशेने स्थान घेऊ शकता. अशा स्थितीत तुम्हाला कोणताही अतिरिक्त फायदा मिळणार नाही, परंतु तुमचे नुकसानही होणार नाही, म्हणजे तुमचा नफा सुरक्षित राहील याला हेजिंग म्हणतात. स्टॉकच्या घसरणीमुळे तुमचे जितके जास्त नुकसान होईल तितकेच तुम्हाला हेजिंगमुळे फायदा होईल. या प्रकरणात, तुम्हाला फायदा होणार नाही किंवा तोटा होणार नाही, याचा अर्थ तुम्ही हेजिंगद्वारे तुमचा नफा सुरक्षित केला आहे.
हेज फंड कधी सुरू झाले? (When did hedge funds start?)
1850-60 च्या सुमारास फ्रान्समध्ये हेजिंग सुरू झाले. रेंटे नावाचे डेट व्हेईकल तेथील कौलिस एक्सचेंजवर आले, जे त्यावेळेपर्यंत आर्थिक जगतातील असे पहिले साधन होते, जे लोकांना 3% हमी परतावा देत होते. त्यामुळे या एक्सचेंजमध्ये दररोज करोडोंचा व्यवसाय होऊ लागला. किंबहुना इथूनच शेअर बाजारात हेजिंग सुरू झाले होते. लुई बॅचेलियर यांनी 1900 मध्ये गणितीय गणनेद्वारे सांगितले की, जर तुम्हाला दीर्घ मुदतीत ऑप्शन ट्रेडिंगमधून अधिक पैसे कमवायचे असतील तर तुम्हाला हेजिंग करावे लागेल. 1949 मध्ये, अल्फ्रेड डब्ल्यू. जोन्स यांनी पहिला हेज फंड ए.डब्ल्यू. जोन्स आणि कं. सुरू केले होते.
हेज फंड कसे कार्य करतात? (How do hedge funds work?)
हेज फंडांकडे पैशाची संपत्ती आहे. तो सर्व कंपन्या आणि व्यावसायिकांना तोट्यापासून वाचवण्याचे काम करतो. जेव्हा एखाद्या व्यावसायिकाचे शेअर्स घसरायला लागतात तेव्हा तो स्वतःच्या तिजोरीचा वापर करून त्या शेअर्समध्ये हेजिंग करू लागतो. यामुळे व्यावसायिकाचे जेवढे नुकसान होते तेवढेच त्याला हेजिंगद्वारे नफाही मिळतो. तो व्यावसायिक स्वत: हेजिंग करू शकत नाही, कारण एक कंपनी स्वतःचे शेअर्स खरेदी करू शकत नाही, तर इतरांकडून शेअर्स खरेदी करण्यासाठी खूप पैसे लागतात.
ब्लूमबर्गने हेज फंड व्यवस्थापकांच्या 2020 पगाराची आकडेवारी जाहीर केली. ज्याने त्या आकृत्या पाहिल्या त्याचे डोळे पाणावले. वास्तविक, या व्यवस्थापकांचा केवळ एक वर्षाचा पगार इतका होता की अनेकांना आयुष्यभरही कमाई करता येत नव्हती. प्रथम चार्टवर एक नजर टाका.
2020 मध्ये, टॉप-15 हेज फंड व्यवस्थापकांनी एकूण 23.2 अब्ज यूएस डॉलर्स अर्थात सुमारे 1.92 लाख कोटी रुपये पगार वाढवला. या यादीत टायगर ग्लोबलचे चेस कोलमन होते, ज्यांनी 3 बिलियन यूएस डॉलर्स म्हणजे सुमारे 24 हजार 878 कोटी रुपये पगार घेतला. यादीतील बाकीची नावे तुम्ही स्वतः वाचा आणि तुम्हाला कळेल की त्यांच्याकडे किती मोठा खजिना आहे.